Ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) χορήγησε έγκριση υπό όρους στο Tofersen, πλέον Qalsody, της εταιρείας Biogen ως φάρμακο για την πλάγια μυατροφική σκλήρυνση (ALS) που οφείλεται σε μετάλλαξη στο γονίδιο SOD-1.
Η έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης VALOR φάσης 1/2/3 (NCT02623699) με δεδομένα σχετικών βιοδεικτών καθώς και στην ανοικτής επισήμανσης μελέτη επέκτασής της (NCT03070119). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η θεραπεία οδήγησε σε μείωση των επιπέδων των νευροϊνιδίων (NFL) στο αίμα, τα οποία είναι ενδεικτικά της βλάβης των νευρικών κυττάρων.
Η φάσης 3 κλινική δοκιμή VALOR συμπεριέλαβε 108 ασθενείς οι οποίοι έλαβαν κατά τυχαιοποιημένο τρόπο 8 ενδορραχιαίες εγχύσεις 100mg Qalsody ή πλασματικού φαρμάκου για χρονικό διάστημα 6 μηνών. Στόχος της δοκιμής ήταν να αξιολογήσει τις αλλαγές στην λειτουργική δυσκολία μεταξύ των 60 ασθενών που είχαν ταχέως εξελισσόμενη νόσο μετά από 28 εβδομάδες, σύμφωνα με την αναθεωρημένη κλίμακα αξιολόγησης της λειτουργικότητας για το ALS (ALSFRS-R).
Παρότι δεν επετεύχθη ο στόχος, οι ερευνητές παρατήρησαν μια τάση προς επιβράδυνση στην έκπτωση της λειτουργίας των πνευμόνων καθώς και της μυϊκής δύναμης. Επίσης οι ασθενείς που έλαβαν Qalsody εμφάνισαν μείωση των επιπέδων SOD1 και NfL στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ).
Μετά την ολοκλήρωση της φάσης 3 της μελέτης VALOR, 95 ασθενείς επέλεξαν να συνεχίσουν στην ανοικτής επισήμανσης μελέτη επέκτασης στην οποία όλοι οι ασθενείς λαμβάνουν Qalsody για περίοδο 7 μηνών. Η μελέτη αυτή αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του 2024.
Δεδομένα από τον πρώτο χρόνο της φάσης 3 της μελέτης καθώς και από την μελέτη επέκτασής της έδειξαν πως η θεραπεία είχε ως αποτέλεσμα μια σημαντική και κλινικά ουσιώδη επιβράδυνση στην εξέλιξη της νόσου.
Σε σύγκριση με τους ασθενείς οι οποίοι στην αρχική φάση της μελέτης έλαβαν το εικονικό φάρμακο και έλαβαν Qalsody αργότερα στην μελέτη επέκτασης, οι ασθενείς οι οποίοι εξαρχής λάμβαναν Qalsody για έναν χρόνο εμφάνισαν μικρότερη έκπτωση στο σκορ τους κατά ALSFRS-R ( 6 έναντι 9.5).
Σημαντικές διαφορές υπήρξαν μεταξύ των δυο ομάδων σε σχέση με την λειτουργία των πνευμόνων και την μυϊκή δύναμη.
Σύμφωνα με τον FDA τα αποτελέσματα αυτά είναι πολύ πιθανό να προμηνύουν κλινικό όφελος για τους ασθενείς. Η μείωση στα επίπεδα των νευροινιδίων ήταν σταθερή σε όλες τις ηλικιακές ομάδες των μελετών, ανεξαρτήτως φύλου, διάρκειας της νόσου από τον χρόνο της διάγνωσης, τρόπου έναρξης και χρήσης άλλων φαρμάκων για το ALS.
Όμως αυτή η έγκριση είναι σημαντική και για έναν ακόμα λόγο: Υπάρχει πλέον ομοφωνία στο ότι τα νευροϊνίδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως επιπρόσθετοι βιομάρτυρες που είναι πιθανό να προβλέψουν το κλινικό όφελος στην SOD1-ALS. Αυτό το επιστημονικό επίτευγμα θεωρείται πως θα επιταχύνει την ανάπτυξη καινοτόμων φαρμάκων για το ALS.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του FDA η θεραπεία εγκρίνεται στην συνιστώμενη δόση των 100mg. Χορηγείται ενδορραχιαία (15 mL διαλύματος). Οι πρώτες τρεις δόσεις δίνονται ανά δυο εβδομάδες ενώ οι δόσεις συντήρησης χορηγούνται σε μηνιαία βάση. Δεν υπάρχουν ακόμα διαθέσιμες πληροφορίες σε σχέση με την τιμή του Qalsody καθώς και για το πόσο σύντομα θα είναι διαθέσιμο.
Παρόμοια αίτηση προς έγκριση του φαρμάκου έχει κατατεθεί και στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA) και βρίσκεται υπό εξέταση. Το φάρμακο ήδη είναι διαθέσιμο σε 34 χώρες μέσω προγράμματος πρώιμης πρόσβασης από την εταιρεία.
Η μετάλλαξη στο γονίδιο SOD-1 ευθύνεται για το 20% των οικογενών περιπτώσεων ALS και το 2% της σποραδικής μορφής. Η μετάλλαξη αυτή οδηγεί σε μια τοξική μορφή της πρωτεΐνης SOD1 η οποία συσσωρεύεται και προκαλεί βλάβη στα νευρικά κύτταρα.
Το Qalsody είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να μειώνει τα επίπεδα της τοξικής πρωτεΐνης SOD1 και να προφυλάσσει την λειτουργία των νευρικών κυττάρων. Μέσω αυτού του μηχανισμού η θεραπεία έχει την δυναμική να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου.
Επί του παρόντος βρίσκεται σε εξέλιξη η Φάσης 3 κλινική δοκιμή ATLAS (NCT04856982) , που έρχεται να επιβεβαιώσει το κλινικό όφελος του Qalsody σε ασθενείς με μετάλλαξη SOD1 που συνδέεται με ταχέως εξελισσόμενη νόσο. Οι συμμετέχοντες στην κλινική δοκιμή δεν εμφανίζουν ακόμα συμπτώματα αλλά έχουν ενδείξεις νευρωνικής βλάβης όπως υποδεικνύουν τα υψηλά επίπεδα νευροϊνιδίων (NFL).
Σκοπός της μελέτης είναι να προσδιοριστεί αν η θεραπεία μπορεί να αποτρέψει την έκφραση συμπτωμάτων ALS στους ασθενείς. Τα αποτελέσματα αναμένονται το 2026.